Wieś Samotrzel na początku swojej historii należała do dóbr rycerskich, a konkretniej w roku 1429 do dóbr ziemskich rycerza zwanego Grzymisławem. Wspomniany przed chwilą jegomość jest przez wielu historyków uznawany za protoplastę roku Samostrzelskich. Ostatnim z tego zacnego rodu był Paweł, który to ufundował drewniany kościół w Sadkach (może kiedyś tam pojadę). Paweł zmarł w 1587 roku bez męskiego potomka, co oznaczało wymarcie rodu. Przez różne koleje losu, i przechodzenie z rąk do rąk ziemie te stały się własnością Bnińskich, którzy to wznoszą tutaj prezentowany pałac w Samotrzelu.
Martwy ród Samostrzelskich, Bnińscy budują "miernik świetności"
Ród Samostrzelskich wymarł, co za tym idzie ziemie straciły właściciela. Samostrzel stał się własnością rodziny Orzelskich (może tych od pałacu w Runowie), następnie przechodził pod władanie Grudzińskich i Opalińskich (tych od zamku w Szubinie). Następnie w drodze związku małżeńskiego “władcą” wsi stała się rodzina Łąckich. Rokiem 1698 Samostrzel wraz z okolicznymi wsiami stał się własnością Piotra Bnińskiego z Bnina. Bnińscy władali tymi ziemiami do II wojny światowej. Piotr rozpoczyna budowę pałacu mającego być “zewnętrznym miernikiem świetności” rodu. Niestety Piotr nie doczekał końca budowy swojego dzieła, albowiem zmarł. Kierowanie budową objął jego syn Wojciech.
Pałac powstawał w latach 1740-1749 według zamysłu architekta Merkiera ze Szczecinka. Na jego lokalizację wybrano północną część wsi w malowniczej dolinie Rokitki. Warto też wspomnieć, iż na tym miejscu wcześnie istniał dwór, został on zniszczony w czasie potopu szwedzkiego w XVII wieku. Inwentarz z 1685 r. wzmiankuje w Samostrzelu, o dworze z dwoma izbami z kotłem do wyrobu gorzałki.
Pałacowy budynek
Barokowy pałac w Samostrzelu powstał na rzucie litery „E”. Elewacja frontowa pałacu zwrócona jest na południe, elewacja ta zachowała się do teraz najlepiej. Na tej elewacji w środkowym ryzalicie umieszczono główne wejście do pałacu. Wejście to poprzedzone jest tarasem na wysokości pierwszego piętra, taras ten jest wsparty na czterech kolumnach z kapitelami ozdobionymi na wzór starożytnej Grecji liśćmi akantu.
W elewacji ogrodowej, w jej centralnej części umieszczono owalny ryzalit, który występuje nieco za budynek. Z obu jego stron dodano boczne prostokątne ryzality, oba z tych ryzalitów zwieńczone są naczółkami z płaskorzeźbami. One to również nieco wychodzą poza boczne ściany pałacu. W tympanonie południowego szczytu pałacu umieszczono herb rodu Bnińskich-Łodzia, a w tympanonie środkowym fasady godło Polski, orzeł w godle ma na piersi ryngraf z herbem Łodzia. Pod pałacem znajdują się obszerne piwnice przykryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami. Natomiast cały budynek jest przykryty czterospadowym dachem, w dachu nad korpusem głównym umieszczono po dwie pary lukarn. Natomiast w skrzydłach umieszczono po dwa malutkie okienka dachowe.
Centralnie usytuowana sień przecinała cały korpus pałacu na pół, a obu jej stron znajdowały się pomieszczenia w układzie amfiladowym. Znaczyło to mniej więcej tyle, iż z jednego pomieszczenia przechodziło się do drugiego. Na piętrze znajdował się reprezentacyjny salon.
Przebudowa według Karola
W roku 1830 pałac w Samostrzelu przechodzi przebudowę według projektu Karola Fryderyka Schinkla. Przebudowa ta nadaje obiektowi klasycystycznego charakteru, z obu jego stron powstają nieco cofnięte w stosunku do elewacji frontowej przybudówki. W jednej z tych przybudówek od strony wschodniej, na jej piętrze powstaje pełniąca funkcję widokową loggia, a na piętrze ryzalitu balkon widokowy z wejściem z salonu. Przez tę przebudowę zlikwidowano ostatecznie amfiladowy charakter całego pałacu, zlikwidowany na rzecz obszernych holów i korytarzy. Urządzono także rotundową salę koncertową, i dość sporo dużych salonów. Wszystko to przyozdobiono marmurami, drogocenną boazerią i wieloma równie drogimi dziełami sztuki. Znajdującą się na parterze eliptyczną salę powiązano z parkiem, wybijając w środkowym ryzalicie trzy otwory wejściowe. W ten sposób przekształcono to pomieszczenie w terrene, zapełniło to powiązanie wnętrza rezydencji z parkiem. Przebudowa nie ominęła piwnic, pod wschodnią częścią pałacu uległy one całkowitemu przeobrażeniu.
Kolejna przebudowa za czasów Ignacego
Rokiem 1880 na pałacu w Samostrzelu panuje Ignacy Bniński wraz z żoną Emilią z Korzbok-Łąckich. Za jego “kadencji” przebudowy pałacu podejmuje się wybitny cesarski architekt Franz Schwechten. Równolegle z przebudową pałacu trwało przeprojektowywanie otoczenia pałacu. Tego zadania podjął się jeden z najlepszych europejskich architektów od parków i ogrodów, francuz Edward André wraz z dendrologiem z Belgii Beisenso de Kolono.
Podczas tej przebudowy zmianą uległ dach i elewacje pałacu, wraz z wykrojem otworów drzwiowych i okien. Ryzalit ogrodowy wraz z bocznymi przybudówkami pałacu otrzymały attykę balustradową. Natomiast przy ryzalicie zachodnim dodana została parterowa pergola. Na tarasie pojawiły się także ozdoby w postaci różnych posągów.
Prace objęły także wnętrza pałacu, sień podzielono na dwie różnej wysokości połączone schodami części. Piętrową salę balową spotkał podobny los, stropem wspartym na dwóch kolumnach podzielono ją na dwa osobne pomieszczenia. Ułożono także mozaikowe parkiety i sufity kasetonowe (obecnie zachowane w niewielkiej części), zainstalowano także kute balustrady na tarasach, loggiach i schodach hallu głównego.
Natomiast w założeniu parkowym założono ogród tarasowy, usytuowano go na stoku wzgórza na którym znajduje się cały pałac. Remont ten był ostatnią tak wielką inwestycją w samotrzelskim pałacu.
Wojna, obrona polskości i znane osobistości
W okresie braku Polski na mapach pałac w Samostrzelu stał się ostoją polskości, regularnie organizowano tu zebrania patriotyczne. Rodzina Bnińskich była zaangażowana społecznie, pod patronatem hrabiny Bnińskiej działała placówka PCK, Stowarzyszeni Młodych Polek, oraz parafialny Caritas. Na pałacu organizowano także występy znanego między wojennego tenora, Jana Kiepury. W roku 1921 do pałacu zawitał także marszałek Józef Piłsudski. Właściciel Samostrzela w latach międzywojennych posiadał bezcenną kolekcję obrazów i innych dzieł sztuki, porcelany i starodruków. Ignacy szczycił się zwłaszcza oryginalnym portretem króla Stanisława Poniatowskiego. W pałacu gościły także inne znane osobistości, czyli Adam Mickiewicz, Ignacy Mościcki, Edward Rydz -Śmigły.
Do 1939 r. zespół pałacowo-parkowy w Samostrzelu był uważany za jedną z najwspanialszych rezydencji rodowych Polski północnej. Niestety nadeszła II wojna światowa, kolekcja została zagarnięta przez niemcy i rosję. Niemcy zaraz po wkroczeniu przebudowali do dla użycia przez Jugenheim, a następnie Hitlerjugend.Podczas tej przebudowy pałac został dostosowany do pełnienia nowych funkcji, ucierpiały głównie pałacowe wnętrza. Przepruto ściany celem uzyskania szerokiego traktu komunikacyjnego, wybudowano nową klatkę schodową w zachodniej cześci. Na piętrze skrzydłą zachodniego urządzono salę kinową oraz w całym pałacu ułożono instalacje: wodną, elektryczną, oraz centralnego ogrzewania.
Rokiem 1940 lub 1945 (różne źródła twierdzą inaczej) pałac zostaje przystosowany do pełnienia funkcji szpitala wojskowego. Oba te przystosowania przyczyniły się do dość znacznej dewastacji obiektu i jego otoczenia.
Lata komuny i wolna Polska
Pałac przeszedł kolejne adaptację zaraz po zakończeniu wojny, od roku 1948 mieściła się w nim szkoła rolnicza przeniesiona tutaj z pobliskiej Olszewki, a następnie w roku 1987 pałac przejęło przedsiębiorstwo „Sztuka Polska”. Przedsiębiorstwo to miało zamiar urządzić tutaj dom pracy twórczej. W roku 1985 rozpoczęto remont, przerwano do pięć lat później. Od zaprzestania remontu społecznie opiekował się nim mieszkaniec Samostrzela Tadeusz Przyborowski. W roku 2004 na teren weszła agencja mienia wojskowego chcąca utworzyć w nim bazę konferencyjno-wypoczynkową. Pozostałości z tego okresu nadal można zauważyć w postaci tabliczek “teren wojskowy”. Z planów nic nie wyszło i wojsko próbuje sprzedać obiekt, jednocześnie spadkobiercy Marii Bnińskiej próbują obiekt odzyskać. Na chwilę obecną obiekt znajduje się w rękach prywatnych, po tym jak został sprzedany przez starostwo powiatowe w Nakle, i niszczeje. Być może jutro rozpocznie się nowy, jeszcze nienapisany rozdział w historii niegdysiejszej siedziby rodowej Bnińskich herbu Łodzia. Może pałac w Samotrzelu będzie jeszcze nas zachwycał swoją świetnością.
PS: Jeśli posiadasz informacje na temat sposobu dostania się do wnętrza obiektu proszę o kontakt.
Źródła:
[1] Plan jak i fotografie z przeszłości: zabytek.pl
Galeria
Faktycznie w latach swojej świetności pałac mógł być miernikiem świetności rodu i całej okolicy nawet. Szkoda, że kolejne takie miejsce naznaczone historią podupada.
Książka o DNA niczego sobie. Tylko nieco bym skrócił ją, bo pod koniec lektura nieco mnie znużyła. Może dlatego, że nauki ścisłe nie są moimi ulubionymi. Owszem ciekawe informacje na takie tematy chłonę, jednak w większej ilości potrafią mnie znudzić.
Pozdrawiam!
własnie będziemy się za jakiś czas kontaktować z gminą dowiedzieć się czy nadal Bachleda Córuś jest właścicielem i wtedy będziemy do niego uderzać czy można się zgadać na zwiedzanie itp. chcemy z mężem nagrać video do piosenki tam bo klimat jest świetny. Damy znać jak nam się uda 🙂
Więc czekam, chętnie się do Samostrzela wybiorę jeszcze raz
Coś się zaczyna dziać. Zdjęcie z wczoraj chciałbym załączyć ale nie wiem jak.
Ciekawe, bardzo ciekawe. W prawym dolnym narożniku pola dodawania komentarza jest ikona zdjęcia.
Proszę popatrzeć na dole zdjęcia jakieś zielone maty ochronne
Jakby jakieś zadaszenie na sprzęt, widać coś zaczyna się dziać, w sumie to bardzo dobrze